Havanın Aniden Soğuması ve Isınması: Havanın aniden soğumasına hemen hemen herkes şahit olmuştur. Havanın aniden ısınması da karşılaşılan bir durumdur. Ama ani soğuma daha çok hissedebildiğimiz bir an olduğu için daha fazla dikkat çekmiştir. Havanın böyle ani değişiklik göstermesinin temellerinde ne olduğuna yakından bakalım.
Lisede Coğrafya Dersinde Öğrendiğimiz Hava
Lise öğreniminizde hava sıcaklığının temel sebebi olarak güneş ışınlarının düşme açısını öğrendiniz. Bu doğrudur ama bu iş sadece bununla kalmaz. Eğer sadece bu kadar basit şekilde olsaydı hava aniden soğuyamazdı. Çünkü güneş ışınlarının mevsimsel geliş açıları aniden değişmiyor.
Lisede güneş ışınlarının geliş açısının sonuçlarını ve buna sebep olan eksen eğikliğini öğrenmiştiniz. Gerçekten de dünya ekseni eğik bir şekilde hareket ettiği için mevsimler yaşanıyor. Dünya’nın orta kuşak olarak adlandırdığımız 30-60 derece enlemlerinde 4 mevsim yaşanır. Ekvator ve çevresinde hep sıcak hava yaşanırken kutuplar ve çevresinde hep soğuk hava olur.
Yukarıda bahsedilen orta kuşak havanın ani soğuması yada ani ısınması olayına en fazla maruz kalan alandır. Çünkü mevsimsel geçişler ve hareketli hava kütleleri bu alanda etkili olur. Zaten havanın ani değişimlerindeki temel sebepte hareketli hava kütleleridir.
Hareketli Hava Kütlelerinin Havayı Aniden Değiştirmesi
Havanın Aniden Soğuması ve Isınması: Hareketli hava kütlelerini somutlaştırmak için bulutlar gibi düşünün. Aslında hava kütlesi gözle göremediğimiz gazlardan oluşuyor. Ama bu kütlenin içinde aşırı su buharı olunca bulutlaşıyor ve görünür oluyor. Bu yüzden hava kütlesini bulutlara benzeterek somut düşünebilirsiniz.
Atmosfer çeşitli gazlardan oluşur ve halk dilinde buna hava deriz. Bu havanın her tarafı aynı sıcaklığa sahip değildir. Bu zaten çok açık değil mi, kutuplarda soğuk hava ekvatorda sıcak hava var. Dolayısıyla bu sıcak hava ile soğuk hava birbirine doğru hareket ettikçe birbirlerini etkilerler. İşte bu yüzden hareketli hava kütleleri sıcaklığı etkiliyor.
Çünkü sıcak bir yere kutuplardan gelen bir hava kütlesi oranın sıcaklığını düşürür. Rüzgarlar bu hava kütlelerini estikleri yöne taşırlar ve geçtikleri coğrafyaların sıcaklıklarını etkilerler.
Orta kuşak hiç şüphesiz sıcak ve soğuk hava kütlelerinin en çok geçtiği yerdir. Orta kuşak soğuk coğrafyalar ile sıcak coğrafyalar arasında kalmış ve bu her iki kütlenin etkisine maruz kalmıştır. Orta kuşakta 4 mevsim ve bu mevsimlerin özellikleri yaşansa bile hava kütleleri bu sıcaklıklar üzerinde çok fazla etkilidir. (bkz. Ani Hava Değişikliğinin Nedenleri)
Eksen Eğikliği mi Hava Kütleleri mi
Havanın Aniden Soğuması ve Isınması: Bir yerin sıcaklığını belirleyen en etkili faktör eksen eğikliğine bağlı olarak gelişen güneş ışınlarının düşme açısıdır. Güneş ışınları yere ne kadar dik açıyla düşerse o kadar etkili olur ve havayı ısıtır. Ancak ısınan bir coğrafyada sıcaklık hep aynı kalmaz. Gündüz ve gece sıcaklıklarındaki değişimler güneşe bağlı, yıl içindeki değişimlerde mevsimlere yani eksen eğikliğine bağlıdır.
Ancak bazen ılık bir geceden sonra buz gibi bir sabahla uyanabiliriz. Yada bazen yaz aylarında birden bire çok soğuk bir gece ile karşılaşabiliriz. İşte bunun sebebi hareketli hava kütleleridir.
Hareketli hava kütleleri geldikleri yerin yada üzerinden geçtikleri coğrafyaların karakterlerini de getirirler. Bazen sıcak, bazen soğuk getitirler. Bazen de yağış ve bazen de kuraklık getirirler. İşte bu hareketli hava kütleleri sıcak bir günü birden bire böyle soğutabiliyor. Havanın aniden soğumasının sebebi hareketli hava kütleleridir.
Hareketli hava kütlelerini sıcak hava ve soğuk hava kütleleri olarak ayırabiliriz. Ancak bunların tek özelliği bu değildir. Yatay yönlü ve dikey yönlü hava hareketleri de oluyor. Zaten yatay yönlü hava hareketine rüzgar diyoruz. Dikey yönlü hava hareketleri de buharlaşmayla beraber yağışları getiriyor.
Konunun başında hava kütlelerini bulutlara benzetin demiştim. Sanırım yazıyı okuduktan sonra artık hava kütlesini bulutlara benzetmeden de somutlaştırabiliyorsunuzdur. İlla bulut olmasına gerek yok bazen kupkuru bir hava bile karşınıza çıkıyor. İşte o da kuru hava kütlesidir gözünüzle göremeseniz bile.
Havanın Aniden Soğuması ve Isınması isimli konu umarız bu konudaki tüm sorularınıza yanıt vermiştir. Okuduğunuz için teşekkür ederiz
Yazar: Fatih Kar Coğrafya Öğretmeni
Konu: Havanın Aniden Soğuması ve Isınması